برداشت آبهای ژرف؛ چرا و به چه علت؟!

   رضا مکنون، معاون مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم

ایران می گوید: اخیرا" عده ای صحبت از برداشت آبهای ژرف می کنند،

یعنی باید تا دو هزار متر به زمین نفوذ کنیم و هر چه آب در دل دارد

بیرون بکشیم. در مقایسه با تهیه ی آب ژرف که 20 هزار تومان هزینه

برمی دارد؛ تهیه ی آب به طور معمول 10 تا 12 هزار تومان در هر متر

مکعب تمام می شود.

    آبهای ژرف، یک تا دو میلیون سال پیش از هیمالیا به زیر ایران نفوذ

کرده است، از این رو بسیار ارزشمند است و برداشت آن منطقی نیست.

   رضا مکنون که عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر نیز هست

تاکید می کند: اگر مصرف آب در شهرها به سمت صرفه جویی برود، دیگر

نیازی به استخراج آب ژرف نداریم. برنامه ی ششم توسعه، سومین

برنامه ی 5 ساله است که قرار بود ما را به افق 1404 برساند که آب و

محیط زیست در این برنامه به عنوان دو محور کلیدی ذکر شده است،

هر دو مورد، هم یک بستر برای بقای ایران، و هم منبعی برای توسعه ی

کشور است، اما از آب و محیط زیست برای توسعه ی بی رویه استفاده

کردیم که امروز چنین وضعیتی برای محیط زیست رقم خورده است.

   با توجه به شرایط موجود محیط زیست و منابع آبی، باید قبل از هرگونه

الگویی برای استفاده در صنعت، کشاورزی و مصرف انسانی، تکلیف آب

و محیط زیست را روشن کنیم؛ اینکه چه میزان آب می توانیم از منابع

تجدیدپذیر برداشت کنیم و در مرحله دوم میزان قابل برداشت مشخص

شود.
 

   آب تجدید پذیر ضامن بقای طبیعت است، میزان برداشت مجاز از آن

مشخص شده و اکنون مقامات قبول کرده اند که اول سهم طبیعت را

کنار بگذاریم، بعد در مورد بقیه ی آن صحبت کنیم. اکنون آب های

تجدیدپذیر در کشور بین 80 تا 90 میلیارد مترمکعب است که اگر بر

80 میلیون جمعیت تقسیم کنیم سرانه هر نفر در سال 1100 مترمکعب

می شود، بنابراین از این نظر ما در مرز بحران قرار داریم.

   برداشت کمتر از 10 درصد از این آب، مطلوب است. 10 تا 20 درصد

بحران کم، 20 تا 40 درصد بحران متوسط، 40 تا 60 درصد بحران بالا و

بیشتر از 60 درصد، فاجعه است ولی ما اکنون 83 درصد از این آبها را

استفاده می کنیم!

   تازه این میزان برداشت از آبهای تجدیدپذیر است در حالی که از منابع

زیر زمینی 110 درصد استفاده می کنیم! وزارت نیرو در سال 94 تصویب

کرد که استفاده 83 درصد از آبهای تجدید پذیر را به 60 درصد برساند.

ولی موفق به اجرای آن نشده است، در واقع بر این اساس قرار بود

برداشت 11 میلیارد متر مکعب کاهش باید که نشد!

   اکنون 40 درصد غذای مورد نیاز کشور را وارد می کنیم که اگر تا آخر

همین روند ادامه یابد؛ مصرف آب به 206 درصد می رسد و اگر بخواهیم

در تولید مواد غذایی خودکفا شویم این عدد به 360 درصد می رسد که

در این صورت به دو و نیم ایران دیگر نیاز داریم تا این آب تامین شود!

   سرانه آب شرب در ایران 220 لیتر نفر / روز است که می شود 6.5

میلیارد مترمکعب که با در پیش گرفتن استراتژی صرفه جویی تا 50

درصد، قابل کاهش است. از این 220 لیتر فقط 5 لیتر آن برای خوردن

است که در مجموع می شود 150 میلیون مترمکعب که از سد کرج

هم کمتر است، باید آب شرب و شست و شو را از هم جدا کنیم،

ترکیه این کار را کرده است.

   در بخش کشاورزی وضعیت جدی تر است، مصرف آب در این بخش

بالا است. در حالی که تمام دنیا امروز امنیت غذایی را مد نظر دارند

بنابراین وظیفه ی اصلی کشاورزی، تامین امنیت غذایی با تامین دو

پارامتر دو هزار و 500 کیلوکالری و 90 گرم پروتئین در روز است.

   اما وضعیت تغذیه در کشور ما چگونه است؟ %30 مردم سوء تغذیه،

20 درصد تغذیه ی مناسب و 50 درصد تغذیه ی ناسالم دارند؛ یعنی

زیاد می خورند در این راستا چاقی زیاد شده و سن سکته 10 سال

پایین تر آمده است. ما 2.5 برابر دنیا نان مصرف می کنیم، سرانه ی

مصرف نان در آمریکا 28 کیلو است، در حالی که در ایران 151 کیلو

است. عمده ی کالری را از نان تامین کرده ایم، در حالی که در

برنامه ها قرار بود این میزان با شیر و تخم مرغ تامین شود.

   بررسی ها نشان می دهد برای رساندن دو هزار و 500 کیلو کالری

به مردم چهار هزار و 600 کیلوکالری تولید می کنیم، این چالش بزرگ

ما است، تولید یک پرس چلوکباب 4900 لیتر آب، قورمه سبزی 1300

لیتر و زرشک پلو با مرغ به 1800 لیتر آب نیاز دارد.
 

   اصلاح الگوی تغذیه می تواند هم به سلامتی مردم و هم به حفظ

منابع آب کمک کند، اروپا در حال تغییر الگوی غذایی است تا مصرف

سرانه ی آب را کاهش دهد.

   ایران جزو اولین صادر کنندگان هندوانه در سال 93 بود، در واقع از

طریق هندوانه 800,000 مترمکعب آب صادر کردیم که به ازای هر یک

عدد هندوانه 20 سنت هم درآمد کسب نکردیم. این استراتژی نادرست

است. باید محصولات آب بر را به گردن دیگر کشورها بیندازیم، ژاپن

اکنون از 21 درصد آبهای خود استفاده و 80 درصد را در طبیعت رها

می کند.
 

   کاهش برداشت، انتخاب الگوی سبز برای توسعه، تجارت خارجی،

صادرات و واردات صحیح و عدم آلودگی می تواند به حفظ منابع آب و

محیط زیست کمک کند.
 

                                    ****

   سه نوع آب شیرین  که در طبیعت از آن برخورداریم را نام ببرید.

   مصرف کدام نوع آب شیرین در ژاپن %20 است؟

   در مقایسه با ژاپن، ما از آن نوع آب شیرین در کشورمان چند درصد استفاده

می کنیم؟

   آبهای ژرف ایران از چه منبعی تأمین شده است؟