انقلاب صنعتی

انقلاب صنعتی تقریبـا" همزمان با سایر تحولات عظیم

علمی، فلسفـی و سیـاسی قـرون 17 و 18 در اروپـا به

وقـوع پیوست. منظـور از انقلاب صنعتـی، جانشین کردن

مـاشیـن به جای انسـان در صنعـت است. یکی از نتـایج

مـستـقیـم این انقـلاب پیـدایش کارخانـه هـا ی بـزرگ در

جوامـع صنعتـی بود که برای اولین بار، استـخدام و تمرکز

عـده ی کثـیـری کارگـر را در یک مـکان و زیـر یـک سـقـف

را ایـجاب نمـود.

استفـاده از ماشیـن و رواج و توسعه ی سیستم تولید

کارخانـه ای، مـوجب جهش عـظیمـی در تـوان تولیـد بشر

شـد. بـا ورود ماشیـن به صـحنـه، امـکان تقـسیـم کار به

اجزای کـوچک تر فـراهـم شد و هر کس موظـف به انجام

بخش کوچکی از کل کار، در کارخانـه یا سیـستم تولیدی

گردیـد.

آدام اسمیت اقتصـاد دان مـعـروف اسکاتـلنـدی در

سال 1776 مـفهـوم تـقـسیـم کار را با نـوشتـن مثالی از

درست کردن یک "سنجاق سر" بیان کرد.

با تـقـسیـم کار بـه مـراحل مـختـلـف در نـظـام تـولـیـد

کارخانه ای، کارگر مثل گذشتـه و در کارگاه های کوچک،

مجبور نبود کارهای متفرقـه و پراکنده را انجام دهد.اکنون

او مسئول کار با ماشین یا دستگاه خاصی بود و قسمت

کوچکی از یک کار را با سرعت زیـاد انـجام می داد. او به

جای آشنـایـی سطـحی با چنـد کار پـراکنـده، در یک کار

مهارت داشت.

استقرار کارخانه و برقراری یک نظام تولیدی مبتنی بر

آن و لزوم استـخدام و تجمع عده ی زیادی کارگر در یک

مکان، نیاز به ایجاد نظـام جدیدی داشت که سرپرستی

و کنترل گروه های کارگری را امـکان پـذیـر کنـد. به دلیل

تقسیم کار از یک سو و پیوستگی مراحل مختلف کار با

یکدیگر از سـوی دیگر، کارگران می بـایست همه با هم

در ساعتی معین با سوت کارخانـه، کار را آغـاز و همه با

هم با سوت کارخانـه به آن خاتمه می دادند.

علاوه بر این، مدیریت، با وضـع قـوانیـن و مقـررات و با

سرپرستی و نظارت دائـم، باید مطمئـن می شد که کار

در طی روز طبق برنامـه پیش می رود. این نظـام، منجر

به پیدایـش سلسلـه مـراتب جدیـد، متـشکل از مـالکان

کارخانـه، مـدیـران، سرپـرستـان، سـرکارگران و کارگران

گردید. در حالی که قـبـلا" در کارگاه های قـرون وسطی

فاصله ی اجتماعی چندانی میان صنعتگر و شاگردان او

وجود نـداشت، در این نـظـم جدید، فـاصلـه ی طبقـاتی

مـیـان مـالـک کارخانـه و کارگران بسیـار زیـاد شـده بود.

انقلاب صنعتی با تشدید اختلافات در طبقات اجتماعی،

نظام جدیدی را پایه گذاری کرده بود.

از ویـژگی هـای دیگـر نظـام صنعتـی، بـی اعتنـایی به

جنبـه هـای عـاطفـی و عـدم رعایـت اصـول انسـانـی در

کارخانه ها بـود. کارگران ساعـت هـای طـولانـی به ازای

دستمـزدی ناچیـز در وضعیتـی دشـوار و طـاقت فرسا و

غیر انسانی در سرمـا و گرمـای شدیـد، مـحیطـی آلوده،

پر سر و صـدا و غبـار آلـود کار می کردند.

این وضعیت نامطلـوب کار، منحصر به بزرگسالان نبود

و خردسالان کمتر از 9 سال (حتی کودکان 4 و 5 ساله)

نیز مجبـور بودند در شرایطی رقت بار ،16 ساعت در روز

یعنی چهار ساعـت بیشتر از بـزرگسالان کار کنند.

وضـع کودکان در آمـریکا بهتـر از وضـع آنهـا در انگلیس

نبـود. در سال 1829 در کارخانـه های ایالـت فیـلادلفیـا،

پسـر بـچه هـای هفـت سال به بـالا، از طلـوع آفـتـاب تا

هشت بعد از ظهر کار می کردند.

انقلاب صنعتی از نظر اقتصـادی تحولی بزرگ به وجود

آورد و مـوجب افـزایش چشمگیر تولید و بازدهی، تراکم

سرمایه و دارایی و در نتیجه رونق فوق العاده ی تجارت

گردید. اما کـارگـر در این دوره، مـتـاعـی برای خرید

و فـروش مـحسوب می شد و بـه دلـیـل رواج سیـاست

"اقتصاد آزاد"، دولـت نـمی تـوانـسـت با وضـع قـوانین

و مقرراتی، قشر کارگر را مورد حمایت و پشتیبانی قرار

دهد.

بـا اِجحاف و ستـمـی که در حق کـارگـران مـی شـد،

طـبیـعـی بـود که آنهـا دیـر یـا زود بـرای دفـاع از خود به

تشکیـل صِـنـف و اتـحادیـه پـرداختـه، به عنـوان نیرویی

منـسجم و متحد با صاحبان صنـایع روبرو شوند، تا بلکه

بتوانـنـد به وضـع آشفـتـه ی زنـدگی خود سـر و سامان

دهند. به خاطر همین کارخانه ها یکی پس از دیگری به

تشکیل سَندیـکاها و اتحادیـه ها دست زدند و به دنبال

آن کارگران چاپـخانـه ها بـرای اولیـن بـار در فیلادلفیا در

1786 اعـلام اعتـصـاب کردنـد.

در 1799 در همـان ایـالـت، صنـف کفاش برای افزایش

نـرخ دستـمـزد، با کارفـرمـایـان وارد مـذاکره شدنـد؛ امـا

کارفـرمـایـان پیشنهـادهـای کارگران را نپذیـرفتند و برای

تنبیه آنـان درِ کارخانـه هـا را به رویشان بستند. این کار

به نتیـجه ای نرسیـد و به همین دلیـل نمـایندگان صنف

کفاش و کارفرمایان دوباره به مذاکره نشسته و این بـار

به توافق رسیدند.

مـوفقیـت های کارگران در تشکیـل اتحادیـه و فعالیت

سـازمــان یــافـتــه ی آنــان بـرای اِحقـاق حق خود، بـا

عکس العـمـل روبـرو شد و دولـت های صنعتی با وضع

قوانیـن و مقرراتـی به نوعی با نهـضـت های کارگری به

مقـابلـه برخاستنـد. مـثـلا" در سـالـهـای 1799 و 1800

پارلمـان انگلیس در عکس العمل به اعتصـابـاتی که هر

روز خشن تر و خونین تر می شد، قوانینی را به تصویب

رسـانـد کـه تـشکیـل هــر گـونــه ائـتــلاف و اتـحادی را

غیر قانونی می دانست.

در 1806 نـیـز دادگاهـی در فیـلادلفیـا، فعالیـت هـای

صنف کفاش برای افزایش دستمزد را « توطئـه » خواند

و آن را محکوم کرد.

با ایـن حال مـبـارزه کارگران همچنـان ادامـه یـافـت تا

جایی که در 1842، دادگاه عـالی ایالـت ماساچوست در

پایان رسیدگی به شکایت یک کارگر رأی داد که فعالیـت

های کارگری توطئه نیست و تشکیـل ائتـلاف و اتـحادیه

های کـارگری به خودی خود جرم به شـمـار نمـی آیـد؛

زیرا سازمـانهـای کارگری، همچون هر سازمان دیگری،

برای نیل به اهداف خاصی به وجود می آیند و تا زمانی

که فـعـالیـت های آنهـا برای نیـل به این اهـداف، خلاف

قـانـون نباشـد، نبـاید از تشکیـل آنهـا جلوگیـری کرد یـا

فعالیت هایشان را جرم دانست و غیر قانونی شمرد.

بنابـراین بـرای اولیـن بار در آمـریکا تشکیـل اتحادیـه و

مذاکره ی نمایندگان اتحادیه به خاطر حفظ منافع اعضا

با نمـاینـدگان مدیریـت و مـالکان کارخانه، که اصطلاحا"

« قـرار داد جمـعـی » خوانـده می شـود، خلاف قـانـون

محسوب نمی شد.

خلاصـه اینـکه همبـستـگی کارگران بـا یـکدیگـر و در

نتیجه، پیـدایش اتـحادیـه های کارگری و قـدرت یـافـتـن

آنان، طـرز فـکر جامعـه و دولـت را به نفـع کارگران تغییر

داد و قوانینی از جمله، آزادی اجتماعات کارگری، آزادی

تشکیـل شـوراهای کـارگری، قـانـونی بـودن اعتصـاب و

تحریـم تولیـدات کارخانه هـا، برای حمـایـت و پشتیبانی

از کـارگران وضـع شـد. تشکیـل اتـحادیـه هـای کـارگری

موجب « تـوازن قدرت » میـان کارگر و کارفرما شد و این

« دموکراسی صنعتی » ،تحولات اجتمـاعی عمیقی در

جوامع به وجود آورد.