به قدر کفایت از احوال رعیت برای توی شکم سیر بی شرف گفتم!

خزانه های بغداد، پایتخت «عباسی» از ثروت های زمین پر و سرریز

گشت؛ لیکن این اموال مانند دیگر امتیازات تنها نصیب خلفا و فرزندان

آنان و وزیران می شد و یا آنانی که مورد خشم و غضب قرار نگرفته

بودند؛ اما توده ی مردم که در میان آنها افراد شایسته، با استعداد و

پشتکار بالا فراوان بودند و افرادی که تملق گویی نمی کردند و پیشانی

به آستان ولی امر مسلمین جهان نمی سایند، در فقر و تنگدستی به

سر می بردند. برخی هیچ نداشتند و دیگران به حد کفاف نمی رسیدند.

   بدین سان دو طبقه ی اجتماعی با شکافی عمیق شکل گرفت:

   طبقه ی مرفهین که از آسایش افراطی برخوردار بودند و طبقه ی

تهیدستان که با مرگ و نیستی دست و پنجه نرم می کردند. در میان

این دو طبقه نیز گروهی آسیب پذیر با وضعیتی مناسب قرار داشت

ولی همواره بیم آن می رفت که آنان نیز در طبقه ی تهیدستان سقوط

کنند. 

   دارایی های حکومت، خرج قصرهای خلفا و امیران و خوشگذرانی 

آنان و افراد حامی حکومت می شد و اینان در خانه های خود بی پروا

بر چاکران و کنیزان و خواجگان خود بذل و بخشش می کردند. خلفا و

امیران و دیوانسالاران، طبقه ی اول از حیث رفاه در جامعه ی عباسی

بودند و پس از آنان، بازاریان قرار داشتند که در ناز و نعمت به سر

می بردند. اما مردم عادی در فلاکت و ویرانی و بین مرگ و زندگی

دست و پا می زدند. بغداد میان کوخ های ویران و محقر و قصرهای

عظیم و افراشته را با هم جمع کرده بود و آسمانش نعمت و نقمت

را  در کنار هم داشت. یکی از شاعران آن دوران در باره ی این شهر

چنین سروده است: «بغداد، برازنده ی ثروتمندان است نه کسی که

در فقر و تنگدستی شب را به صبح می رساند.» و یکی از مرفهین

بغدادی سروده است: آیا هنگام پیمایش طول و عرض زمین به دیاری

برخورده ای که مانند بغداد، بهشت روی زمین باشد؟! زندگی در آن

باصفا و درختانش سرسبز است، در غیر آن نه صفایی وجود دارد و نه

طراوت و شادابی. عمرها در آن بلند می گردد و غذایش گوارا است. 

   بر اینکه بغداد در عهد عباسی و حتی همیشه؛ بهشت روی زمین 

و دنیای نعمت ها و آسایش باشد و یا زندگی در آن، آسان و درختان،

سرسبز و غذا، لذیذ و عمرها، بلند باشد؛ اعتراضی وارد نیست. در

حقیقت انسان همیشه برای آسایش بیشتر تلاش می کرده و همه ی

این نعمت ها حق اوست؛ لیکن چگونه می توان این گونه زیست، در

حالی که میلیون ها نفر گرسنه و برهنه و آواره اند و می میرند؛ در

حالی که از بغداد و زیبایی هایش ــ که عمری برای آبادانی اش جزیه

و خراج پرداخته اند ــ بهره ای نبرده اند؟!

   زندگی مرفه بر ثروتمندان بغدادی ناپسند نبود، به شرط آن که

ابوالعتاهیه از زبان صدها هزار نفر خطاب به خلیفه ی عباسی چنین

نمی سرود:

   چه کسی از جانب من پندهایی پیاپی به خلیفه می رساند؟

من قیمت ها و هزینه ها را بر رعیت گران و سخت دیدم.

و شغل ها را اندک و نیازها و احتیاجات را گسترده یافتم.

و ناملایمات روزگار را در رفت و آمد یافتم.

و یتیمان و بیوه ها را در خانه هایی تهی دیدم.

که امیدوارانه آهنگ تو می کنند.

از سختی های زندگی با صداهایی گرفته، فریادزنان شکایت

می کنند.

امید به عطاهای تو دارند تا پس از عمری سختی، رنگ عافیت

را ببینند.

زنان بچه داری که روز و شب می گذرانند با شکم هایی که به

کمر چسبیده است.

چه کسی به فریاد شکم های گرسنه و بدن های برهنه می رسد.

به قدر کفایت از اخبار رعیت برای تو بازگو کردم.